Þróun landbúnaðar í 101 ár

Höfundur: Vilmundur Hansen

Samkomur og hátíðir þar sem fólk kemur saman til að sýna sig og sjá aðra hafa alltaf notið vinsælda. Iðulega hafa slíkar samkomur verið upplagðar til viðskipta, kaupa og selja. Sveitahátíðir eiga langa sögu og þar voru oft til sýnis og sölu gripir, ávextir jarðarinnar, amboð og önnur verkfæri.

Fyrsta skipulagða landbúnaðarsýningin var haldin í Lankaskíri á Bretlandseyjum árið 1768 og árið 1807 var á sýningu í Pittsfield í Massachusetts í Bandaríkjum Norður-Ameríku keppt fyrst í rúningi sem skemmtiatriði.

Árið 1921 var fyrsta landbúnaðarsýningin á Íslandi þar sem sýnd voru búsáhöld og landbúnaðartæki og var hún haldin við Gróðrarstöð Búnaðarfélagsins við Laufásveg í Reykjavík og í Vatnsmýrinni.
Landbúnaðarsýningar voru lengi og eru víða enn sýningar á gripum en smám saman hafa þær orðið meira sýningar á búvélum og nýjustu tækjum.

Landbúnaðarverkfæri í sinni fjölbreyttustu mynd

Tilgangur sýningar 1921 var að sýna þess tíma landbúnaðarverkfæri í sinni fjölbreyttustu mynd og sýningin nefnd Búsáhaldasýningin. Á sýningunni voru verkfærin reynd og bændum leiðbeint með notkun þeirra. Alls voru sýnendur 124 og hátt í fjórtán hundruð sýningargripir.

Meðal innlendra verkfæra sem sýnd voru var skurðarpáll, sópljár, tvær gerðir af dengingarvélum og hverfisteinum og taðvél en af innfluttum vélum voru plógar og sláttuvélar áberandi. Auk minni garðyrkjuverkfæra, girðingarefnis, klifbera, aktygi fóðruð með gæru og færeysk sviðusköft svo dæmi séu tekin.

Á sýningunni kynnti A/S Norsk Sprængstofindustrie sprengiefni til notkunar í landbúnaði, Gröftedinamit, Landbruks-Stjeme- dinamit og Landbruks-Sikrit.
Í Búnaðarritinu 1922 segir: „Tvær síðasttöldu tegundirnar eru aðallega ætlaðar til að sprengja grjót, en „Gröftedinamit“ til skurðgraftar, eins og nafnið bendir til.“

Nokkuð af sprengiefninu var til sýnis og var notkun þess sýnd í Vatnsmýrinni meðan á sýningunni stóð og á Vífilsstöðum eftir að henni lauk. Einnig var einhverju af sprengiefni útbýtt meðal sýningargesta, víðs vegar að af landinu, sem höfðu sérstakan áhuga á að reyna það.

Starfshættir landbúnaðarins um miðja síðustu öld

Sveinn Björnsson, forseti Íslands, hóf ávarp sitt á Landbúnaðarsýningunni 1947 með því að segja: „Íslenska þjóðin hefur meginhluta ævi sinnar verið bændaþjóð. Þjóð sveita- og sjávarbænda. Í skaut moldar og miða sótti hún framfæri sitt.“

Í sýningarskrá segir meðal annars að hugmyndin með sýningunni sé að gefa nokkurt yfirlit um þróun búnaðarmála síðustu ára og sérstaklega var leitast við að bregða upp myndum af starfsháttum landbúnaðarins á þeim tíma.
Sýningunni var í megindráttum skipt í jarðræktardeild, deild eldri búsáhalda, búfjársýningar deild, skógræktar- og sandgræðsludeild, garðyrkjudeild, búfjársjúk dómadeild, mjólkuriðnaðardeild, kjötiðnaðardeild,heimilisiðnaðar deild, skrifstofan Íslensk ull, Íslenskur hör, deild teiknistofu landbúnaðarins, grávörudeild og hlunnindadeild. Auk þess sem Samband íslenskra samvinnufélaga og Reykjavíkurbær voru með sérdeildir og fjöldi fyrirtækja með sérbása.

Til að fjármagna sýninguna var meðal annars efnt til happdrættis þar sem í vinning voru „Farmal A – dráttarvél með sláttuvél, Jeppbíll yfirbyggður og reiðhestur“.

Sýningin, sem Búnaðarfélag Íslands stóð fyrir, var haldin í stórum flugvélaskála og útisvæði umhverfis hann vestast á Reykjavíkurflugvelli í nágrenni við Tívolí sem þá var í Vatnsmýrinni.

Í aðfaraorðum sýningarskrár sýningarinnar segir Steingrímur Steinþórsson, þáverandi búnaðar- málastjóri, meðal annars að með sýningunni „ … viljum við benda á þátt landbúnaðarins í þjóðarbúskapnum, Sá þáttur er oft, vegna ókunnugleika og vantandi upplýsinga talinn miklu minn en rétt er.“

Vel tókst til með sýninguna og gestir yfir 60 þúsund. Næstu árin var ráðgert að halda aðra slíka sýningu í Reykjavík en það dróst á langinn.

Selfoss 1958

Haldin var Landbúnaðarsýning á Selfossi 1958 í tilefni af 50 ára afmæli Búnaðarsambands Suðurlands. Sýningin var vel sótt en fyrstu gestir voru Hermann Jónasson forsætis- og landbúnaðarráðherra, forstöðumenn sýningarinnar og formaður Búnaðarsambands Suðurlands, með frúm sínum.

Fyrstur tók til máls Hjalti Gestsson, ráðunautur Búnaðar- sambands Suðurlands. Minntist hann brautryðjenda um landbúnaðarmál og bauð gesti velkomna.

Þá lék lúðrasveit en því næst tók til máls forsætis- og landbúnaðarráðherra. Í máli sínu taldi hann vel til fallið að efna til þessarar sýningar og benti á að margar helstu framfarir í búnaðarmálum Suðurlands mætti rekja til giftudrjúgrar forystu Búnaðarsambands Suðurlands. Ráðherrann sagði að vormönnum Íslands hefði verið það ljóst að stórum steinum yrði ekki velt nema með sameiginlegu átaki. Sterk og þroskuð félagshyggja hefði verið nauðsynleg til að hrinda áleiðis þeim verkefnum er lágu fyrir. Fór ráðherrann nokkrum orðum um þessa félagshyggju, taldi henni margt til gildis og sagði að megininntak hennar hefði verið að vera trúr sínu þjóðfélagi og vinna því allt sem menn máttu.

Þá sagði hann að nú væri margt unnið gegn hagsmunum þjóðarinnar undir yfirskini félagshyggju. Ráðherrann lauk máli sínu með því að segja Landbúnaðarsýninguna á Selfossi opnaða.

Í umfjöllun Morgunblaðsins um sýninguna segir: „Margar konur stöldruðu við í eldhúsi sýningarinnar, sem er búið öllum fullkomnustu vélum. Sýning tækja frá aldamótaárunum vakti óskipta athygli margra svo og handavinnusýning kvenfélaganna. Garðyrkju- og blómasýninguna skoðuðu menn yfir rjúkandi kaffibollum og gripasýningin dró til sín margt forvitinna áhorfenda.“

Vegvísir inn í framtíðina

Við setningu Landbúnaðarsýningarinnar á Selfossi 1978, sem haldin var í tilefni af 70 ára afmæli Búnaðarsambands Suðurlands, flutti Stefán Jasonarson í Vorsabæ, formaður Búnaðarsambands Suðurlands, ávarp. Hann sagði meðal annars að með þessari sýningu vildi Búnaðarsamband Suðurlands minna á þátt landbúnaðarins í íslensku þjóðlífi og minna á liðna tíð. Stefán sagðist einnig vona að sýningin mætti verða vegvísir inn í framtíðina.

Kristján Eldjárn, forseti Íslands, segir í upphafi ávarps síns í sýningarskránni að: „Ein helsta nauðsyn íslensku þjóðarinnar og skylda flestum æðri í nútíð og framtíð er að hafa gott samkomulag við landið sem hún byggir.“

Sýningin var haldin í Gagnfræðaskólanum á Selfossi og nærliggjandi útisvæðum og voru sýnendur 106 og þar á meðal Vélprjónasamband Íslands, Samband sunnlenskra kvenna og Samband vestur-skaftfellskra kvenna sem kynntu heimilisiðnað. Afurðasalar kynntu framleiðslu sína og kynnt var garðyrkja og skógrækt. Búfjárræktendur sýndu gripi og vélasalar kynntu tæki og tól.

Dagblaðið Vísir gaf út veglegt sérblað um sýninguna þar sem blaðamenn blaðsins fóru á staðinn og ræddu við sýnendur og gesti.

Máttur lífs og moldar

Árið 1987 var haldin landbúnaðarsýning í Reiðhöllinni í Víðidal sem kallaðist Bú 87.

Bændablaðið gaf út 32 síðna aukablað vegna sýningarinnar þar sem fjallað er um sýnendur og það sem þótti áhugaverðast á henni.

Ólafur H. Torfason, sem þá starfaði hjá Upplýsingaþjónustu landbúnaðarins, sagði í inngangi að blaðinu í grein sem hann titlar Landbúnaðurinn er siðmenningin: „Landbúnaðurinn er lífið sjálft. Þess vegna finnst borgarbúanum svo endurnærandi að koma í sveitina. Bóndinn er lifandi afl, sem ræktar og kemur lífverum til þroska. En hann varðveitir á sama hátt leyniþráð menningarsögunnar á jörðinni. Hlutverk hans er göfugt og stórbrotið. Landbúnaður er upphaf menningarinnar á þessari jarðkúlu. Sjálft orðið menning á alþjóðatungum: CULTURE, – KULTUR o.s.frv., – þýðir ekkert nema RÆKTUN. Og þar voru árstíðasveiflur sem komu syngjandi ræktendum og búfjáreigendum á sporið við Níl, Indus, Jangtsekíang, Efrat og Tígris.

Þarna upplaukst stjörnufræðin og tímareikningurinn – og þar með allur reikningur.

Seinna dröttuðust á eftir siglingar, bókmenntir og myndlist.“
Rúmlega 70 sýnendur voru á Bú 87 og spönnuðu þeir flest svið landbúnaðarins á bæði inni- og útisvæði.

Landbúnaðarsýningin í Laugadalshöllinni 1968

Búnaðarfélag Íslands stóð reglulega fyrir bændaferðum á Smithfield- sýninguna á Bretlandi á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar í gegnum Bændaferðir sem voru reknar af Búnaðarfélaginu.

Að sögn þeirra sem til þekkja voru þessar ferðir að vissu leyti skrýtnar. Aldrei var spurt um kostnaðinn á þeim og ferðirnar í fyrstu eingöngu ætlaðar körlum og engar konur fengu að fara með. Bændur áttu það til að vera ansi blautir og slarksamir í þessum ferðum og sýningin uppnefnd Spritfield. Árið 1966 fengu konur í fyrsta sinn að koma með og af 86 þátttakendum voru 30 konur og 12 þeirra mættu á flugvöllinn og á sýninguna í peysufötum.

Landbúnaðarsýningin í Laugardalshöllinni var að hluta til haldin vegna vinsælda Smithfield-sýninganna og stóðu Búnaðarfélag Íslands og Framleiðsluráð landbúnaðarins fyrir henni. Markmiðið með sýningunni var að kynna þróun landbúnaðarins og framleiðslu hans. Sýningarsvæðið utandyra var á stóru svæði austan við Laugardalshöllina. Útisvæðið var 3,8 hektarar að stærð og mjög blautt og með opnum skurðum þegar ákveðið var að nota það. Byrjað var á að setja rör í skurðina og fylla þá og því næst voru lagðir vegir um svæðið og það girt, sáð í það eða þökulagt. Sett voru upp þrjú gripahús á svæðinu, fyrir sýningargripina, hross, sauðfé, nautgripi, svín og hænsni. Auk þess sem gerður var dómhringur og hlaupabraut og smíðuð rétt.

Kappkostað var við að allir gripir á sýningunni væru úrvalsgripir, hvort sem það voru hestar, nautgripir eða sauðfé. Sýnendur voru 80 og þar af voru 56 með bás innandyra en 34 voru utandyra, mikið vélasalar, og sumir sýnendur bæði innan- og utandyra. Sýnendurnir komu víða að en flestir voru þeir tengdir landbúnaði á einn eða annan hátt. Samband íslenskra samvinnufélaga var stærsti sýnandinn og lagði undir sig allt sviðið í Laugardalshöllinni. Á sýningunni voru kvikmyndasýningar á hverjum degi og á öðrum stað var sýning og lýsing á gömlum munum og bekkirnir voru þéttsetnir alla daga þegar Vigdís Jónsdóttir, skólastjóri Húsmæðrakennaraskólans, og nemendur hennar voru með sýnikennslu í matargerð.

Sýningin heppnaðist vel og hana sóttu 94 þúsund manns og var hún langmest sótta sýning hér á landi til þess tíma.

Bú 2000 hófst í Laugardalshöllinni

Landbúnaðarsýningin Bú 2000 fór fram í Laugardalshöllinni og á útisvæðinu umhverfis hana aldamótaárið 2000. Um 70 fyrirtæki, búgreinafélög
og menntastofnanir í landbúnaði voru með kynningu á vörum sínum og þjónustu á sýningunni.

Ari Teitsson, þáverandi formaður Bændasamtaka Íslands, opnaði sýninguna formlega og sagði að á þessum tímamótum, þegar aldir og árþúsundir mættust, stæði landbúnaður styrkum fótum og að íslenskar búvörur væru vaxandi þáttur í neyslu þjóðarinnar, þrátt fyrir aukinn innflutning búvara síðustu misseri. Hann sagði að sú ákvörðun að halda sýninguna í Reykjavík væri táknræn.

„Sagt hefur verið að gjá hafi myndast á milli þéttbýlis og dreifbýlis síðustu ár og að íbúar þessara svæða hafi fjarlægst hver annan. Þessa gjá viljum við brúa því það er bara pláss fyrir eina þjóð í þessu landi. Bú 2000 er framlag landbúnaðarins til Reykjavíkur – menningarborgar Evrópu árið 2000.“

Fjölbreytni íslensks landbúnaðar

Í tilefni af 100 ára afmæli Búnaðarsambands Suðurlands var haldin Landbúnaðarsýning á Gaddstaðaflötum við Hellu árið 2008. Sýningin var, eins og sagði í kynningu um hana, þróunar- og tæknisýning sem jafnframt átti að kynna hlutverk og stöðu íslensks landbúnaðar í þjóðfélaginu. Markmið sýningarinnar var að kynna fjölbreytni íslensks landbúnaðar, hátt tæknistig og þá miklu þekkingu sem er að finna innan greinarinnar.

Á sýningunni voru sýnd tæki og vélar, afurðir og búfé auk þess sem kynnt var ýmis þjónusta og vörur tengdar landbúnaði. Samstarfsaðilar Landbúnaðarsýningarinnar á Hellu 2008 voru Mjólkursamsalan, Kaupþing, Bændasamtökin, Sláturfélag Suðurlands og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið.

Íslenskur landbúnaður 2018

Landbúnaðarsýningin Íslenskur landbúnaðar, sem haldin var í Laugardalshöllinni 2018, var með stærri sýningum sem haldnar hafa verið hérlends til þess tíma. Tæplega hundrað sýnendur tóku þátt og boðið var upp á fjölda fyrirlestra um landbúnað og tengd málefni í tengslum við hana.
Áætlað er að gestir á sýningunni hafi verið um eitt hundrað þúsund enda sýningin gríðarlega vinsæl.

Tímarit Bændablaðsins var tileinkað sýningunni og í því var að finna auk umfjöllunar um landbúnað kynningar á fjölda fyrirtækja sem voru með bás á sýningunni. Í tímaritinu er meðal annars haft eftir Sindra Sigurgeirssyni, þáverandi formanni Bænda- samtaka Íslands, að framtíð íslensks landbúnaðar sé björt. „Mannfólkinu fjölgar stöðugt og matvælaframleiðsla þarf að aukast í samræmi við það.

Á Íslandi er heilmikið af ónýttu landi sem hentar vel til landbúnaðar og miklir möguleikar til að auka matvælaframleiðslu hér með sjálfbærum hætti.“

Landbúnaðarsýningin 2022

Stór landbúnaðarsýning verður haldin í Laugardalshöllinni dagana 14.-16. október 2022. Tilgangur sýningarinnar er að kynna íslenskan landbúnað og leiða saman fyrirtæki og einstaklinga sem starfa í atvinnugreininni.
Einnig að kynna fyrir gestum hreinleika íslenskra landbúnaðarafurða og þá miklu tækni sem nú er til staðar í íslenskum búskap.

Ólafur M. Jóhannesson, framkvæmdastjóri sýningarinnar, segir að fjölbreytni landbúnaðarins sé mikil og að sýningin muni endurspegla þessa miklu grósku. Sýningin er haldin í samvinnu við Bændasamtök Íslands og fylgir Bændablaðinu kynningarblað sýningarinnar.

Landbúnaðarsýningar í 101 ár

Fyrsta landbúnaðarsýningin á Íslandi var haldin fyrir 101 ári og allt frá upphafi hafa slíkar sýningar notið mikilla vinsælda og fólk, hvort sem það er úr sveit eða bæ, fjölmennt á þær. Íslendingar hafa áhuga á landbúnaði og eru þrátt fyrir allt enn sveitamenn í hjarta sínu.